*
Hồng là màu, nhưng cũng là hoa. Tiếng việt tiếng pháp đều dùng chung chữ (hồng/rose) để chỉ hai chuyện khác nhau. Tiếng anh phân rõ, màu là pink. hoa là rose.
Tra trong nét, người tàu gọi màu là
sè (sắc).
Hóngsè là hồng sắc tức đỏ, là nguyên hết gam màu với sắc độ từ lạt tới đậm.
Thêm
xiẽ (xích) màu thành thắm tươi - tui hổng chắc phiên âm là xích đâu nha, để coi ôn Hoàng nói sao -
Thêm
fēn (phấn) màu lạt độ.
Fēn hóngsè, giản dị
fēn sè (phấn sắc), là đỏ lạt, tức màu hồng VN không khác.
Hoa ngữ cũng phân biệt màu và bông hoa. Hoa hồng là
méigui, hay mân côi.
Từ chữ này, tín đồ công giáo mới xâu 50 bông hoa thành chuỗi mân côi (rosary, rosaire), siêng năng lần hạt khẩn cầu (…
chưa từng nghe nói có ai đến sấp mình dưới chơn đức mẹ, xin bầu chữa cứu giúp mà đức mẹ từ bỏ chẳng nhậm lời...)
Hồng còn là động vật nữa nha.
Theo lịch sử xuất xứ... hồng tàu hai chơn, tên là Hồng Tú Toàn, thảo khấu cường san hán gian thứ thiệt. Tìm miết chỗ đứng trong xã hội quan lại nhà Thanh hổng ra, Hồng bèn chớp thời cơ phất cờ khởi nghĩa, hô khẩu hiệu "phản thanh phục minh" rất ăn khách (biết giống ai hôn). Một chập, chưa đâu vào đâu, đã lẫm liệt dựng nước xưng danh "Thái bình thiên quốc". Xui quá xui, thiên quốc cáo chung về trời, Hồng Tú Toàn và đồng đảng cáo phó ra nghĩa địa.
Việt nam cũng tháp ra một loại hồng động vật khác, đông đảo, chạy đầy đường.
Sương sương cản trở lưu thông xe sanh kẹt, trầm trọng hơn xe bể... ống khói. Tiền bối nương nương biểu dzậy.
Nương nương có tay trồng ớt. Loại ớt mô bất kể, chừng vô tay bà y phép trái ra vị cay nồng, sắc màu đẹp bắt mắt. Đám nữ lưu nghe tiếng tăm tìm tới xin học hỏi, rồi được nghe cố vấn miễn phí.
Bà dự tính viết cẩm nang trồng cấy, nhưng dang dở chưa xong đã cỡi ớt về trời.
Hồi sanh tiền, nghe nhắc hoài tới loại hồng mang tên "con sáu chơn".
Tui hỏi bộ 6 chơn thiệt hở bác, sao ngó miết thấy chúng chỉ hai chơn y chang cháu hổng khác.
Rồi nghe giả nhời, rằng ấy 4 chơn kia tháp trong nách, phải vén áo lên mới thấy đặng.
Tui nói vậy kêu bằng con 6 chơn khiên cưỡng quá trời.
Bà biểu thì vậy nên bác mới chọn cho chúng cái tên cúng cơm mỹ miều là... "con đĩ - ngựa".
Chuyện có thiệt hổng gian dối. Trường thiên tiểu thuyết “con sáu chơn” yên trí còn đầy sequels hãi hùng, dè đâu ngưng luôn tiến thẳng vào kết thúc !
Hồng thực vật, coi vậy hiền lành hữu ích hơn, tuy rằng hay bị phàn nàn chuyện gai làm sước da chảy máu. Ở những trự da độc có khi sanh nhiễm trùng.
Theo như cách phân hạng ấy thì hẳn hồng bị tiếng oan. Nhiễm trùng hổng phải vì gai nhưng vì da, da lành thì cả trăm cả ngàn cái gai đâm dzô, chắc cũng hổng... tới nỗi.
Thực vật học xếp hồng vào họ Rosaceae, xuất xứ tiểu á trung đông và bắc phi châu từ thời thượng cổ.
Tới đầu thế kỷ thứ ba theo đường tơ lụa đi cùng khắp.
Hồng thoạt tiên chỉ có chừng chục loại, hoa trổ đầu xuân tới giữa hè.
Bông đầy hương sắc, mùi thơm dịu và ngọt, màu từ trắng sang đỏ đậm tới ngả tím xanh oải hương. Thơm và đẹp nên rất được ưa thích, trồng bán khắp nơi. Từ vườn, hồng còn chạy thẳng vào kỹ nghệ phấn hương.
Do mùi êm dịu, không át giọng những hương khác, nên tinh dầu hoa hồng được dùng như nguyên liệu chánh pha chế nước hoa, kem bôi, phấn xức, thậm chí cả thức ăn thức uống trong kỹ nghệ thực phẩm.
Rồi để tạo những giống lạ và bắt mắt, cây hồng thoạt đầu chỉ tháp, sau còn lai giống để cho ra những loại mới. Tháp là giữ nguyên nhiễm thể, chỉ gắn thân cây này vô cây kia nhờ nuôi dùm. Lai giống là thay đổi nhiễm thể trong nhơn tế bào, nghĩa là thay đổi bông hoa từ gốc rễ.
Hồng tháp hồng lai có hình thể sắc hương hoàn toàn khác, nghe nói giờ con số đã lên tới chục ngàn rồi. Khoa sanh học tiến lẹ, giúp kinh doanh hoa phất lên, hồng được trồng và bảo quản trong nhà kiếng, cho hoa cắt quanh năm hầu thỏa mãn nhu cầu khách thưởng ngoạn.
Đám con trời ngó bộ hổng thương mến hồng như bọn da trắng. Dân gian trung hoa xếp hồng sau mẫu đơn, trà mi, hải đường, thậm chí sau cả thược dược. Lục tìm trong đường thi (văn thơ trung hoa thịnh nhứt thời này) kiếm lé mắt mà hồng cứ mờ mịt. Có thể vì cây hồng (thậm chí nguyên cả bụi) thân thấp, mỹ nhơn tựa vào hổng đặng; bông lại nhỏ hìu sao che nổi mặt hoa (đang thẹn thùa), nên rồi mới bị văn nhơn thi sĩ tàu ngó lơ... chăng ?
Dân việt ưu ái hồng y chang đám âu mỹ, dám còn nhứt hạng. Nếu phải tặng hoa, chọn hồng là ăn chắc. Hoàn cảnh thời điểm nào cũng hạp, cả đám vui lẫn đám buồn (cưới xin, ma chay, chia tay, sanh nhựt, thăng ngạch, ốm đau...) cứ mang hồng tới là xong tất. Hoa hồng tượng trưng tình cảm tốt đẹp, màu sắc còn kín đáo thố lộ ý chôn dấu trong lòng (trắng, hồng, vàng, đỏ...). Nên rồi hầu như hồng góp mặt hà rằm trong văn học việt. Cần mở ngoặc là ngoài những màu tự nhiên kể ra trên kia, nếu hồng có màu lạ khác, lục lam tím than hay đen chẳng hạn..., thì đây là chuyện loạn giác (vô tình lẫn cố ý) nên sanh loạn sắc, còn không thì là màu nhơn tạo phun thẳng vào bông hoa, hay vào nước cắm hoa.
Họ hồng đông nên hồng được chia đẳng cấp xã hội.
Hồng làm hoa cắt là hồng qúi tộc, đài trang diễm lệ, tiềm tàng khả năng tạo thi hứng - đứa kẹo kéo buộc phải ra tiệm mua hoa ôm dzìa biếu tặng, hồi móc bóp bỗng cảm xúc trào dâng... lòng đau như... dao cắt -
Hồng bình dân là hồng dại. Tiếng là dại chớ cũng phải trồng mới có cái ngó giúp vui, nhưng cắt làm hoa chưng thì khỏi, bị hương sắc hổng đặng khuê các như đàn chị trưởng giả.
Trong đám hồng dại nọ, có lẽ tầm xuân và tường vi là hai chi được nhắc tới nhiều nhứt. Chúng là anh em thúc bá của nhau. Tuy màu sắc in hệt, nhưng hình dạng (thân lẫn hoa) khác nhau tí nẹo, muốn phân biệt cũng dễ
- Tầm xuân
Rosa canina thân thấp, mọc thành bụi, trồng để làm rào giậu (giậu tầm xuân).
Là hoa đơn (đĩa hoa corolla chỉ duy nhứt một lớp với năm cánh hoa) và là hoa lẻ (đầu cành chỉ một bông, họa hoằn mới có 2)
- Tường vi
Rosa polyantha (tên khác : hồng tường vi) là giây leo, bám rào giậu (giậu tường vi) hay bám giàn (giàn tường vi).
Tường vi là hoa kép, đúng hơn hoa đa (đĩa hoa nhiều lớp, số cánh cao, có thể lên tới hàng chục) và là hoa chùm. Chùm hoa cho bông nhỏ, từ 7 tới 10 đoá. Nên rồi tường vi còn thêm tên hồng tỉ muội (thất tỉ muội, thập tỉ muội) - và tầm xuân là dã tường vi -
*
Thi-nhạc giới việt y hình có huông, ai cũng nghèo ráo nạo. Tiền bạc chặn nguồn cảm xúc. Hồi nghèo, thi hứng nhạc hứng tuôn tràn, chừng bớt nghèo (chỉ bớt thôi heng) là y phép... tịt hứng ! Rồi nghèo vậy, khả năng đâu ra mà chạm tới hồng qúi tộc - chưa kể có ông ngon lành, ngó đám qúi tộc bằng nửa con mắt, khi dể ra mặt - xong mần màn đấu tranh giai cấp, day sang ngó đỡ tường vi.
Tức cảnh sanh tình, tức tình sanh thơ nhạc, nên văn học nghệ thuật thấp thoáng hoài bóng hoa.
Hồi nẳm Hoàng Qúi viết bản "Cô Láng Giềng "...
năm xưa khi tôi bước chân ra đi, đôi ta cùng đứng bên hàng tường vi, em nói rằng em sẽ chờ đợi tôi, đừng nói đến phân ly...”
Đi bao lâu hổng biết, chừng dzìa thì em đang kéo hoa ly theo chồng. Cả đẫn tới hàng tường vi cũ, ngó hoa ngậm ngùi... “...
đành lòng naу tôi bước chân ra đi, đưa taу buồn hái bông hồng tường vi, ghi chút tình em hứa chờ đợi tôi, giờ thôi đã phân ly...”
Hẳn phải còn những bài nhạc tường vi khác, nhưng tui hổng được nghe nên hổng biết (hoặc biết nhưng không nhớ).
.........................
Ah... tui hổng tự ý sửa lời nhạc đâu heng. Hồi đó Út Minh tuyền hát dzậy.
Út Minh là cậu ruột của tía, em cùng cha khác mẹ với bà nội, và thua tía tới 16 tuổi và đám cháu kêu bằng ông. Út áo quần luôn tươm tất, giầy "deux couleurs", tóc briantine chải ba-bảy tango ổ gà", lái chiếc vespa láng lẫy.
Cô Mơ, đào ruột của Út, đẹp hiền hoà như một giấc mộng lành. Cô mồ côi nên mình ên khăn gói theo Út từ bắc vô nam. Ông Minh ở chung với gia đình thằng cháu (tía heng), mướn cho cô căn gác xép ở riêng vì thời đó còn "nam nữ thụ thụ bất thân ".
Mỗi chúa nhựt cuối tuần, cô Mơ tới thăm, mang kẹo bánh cho đám con nít. Cô ngồi trên sập gụ, khâu vá quần áo sút chỉ sút nút sút giây thung của người yêu, đám con nít tui vây quanh nghe cô hát và thuật chuyện đời xưa, mê mệt luôn.
Nghe kể, má nhắc chừng cậu hoài chuyện cưới xin vì “con gái chỉ có một thời”, mà hổng hiểu sao ông cứ lần lửa hoài. Cái rồi... cô Mơ đi lấy chồng. Cô lấy một ông goá có của trong chợ lớn, xong theo chồng sang Hồng-Kông lập nghiệp. Ông Minh ra vô thẫn thờ, tối tối ôm mandoline (có anh hai đệm guitar giúp vui), ca rần bản nhạc thất tình nọ, con cháu nhỏ nghe miết nhập tâm.
Chừ lời khúc này tam sao thất bổn, chữ nghĩa lập lợi nên ý tứ hổng trơn tru nữa
....................
Bữa nọ ở phố bên kia, có cô em đệ đơn kiện tới Ngọc hoàng đòi công lý cho bông hoa tường vi.
Cũng bởi có chuyện định danh ẩu tả (ngay cả đám nhà vườn chuyên nghiệp), kêu tử vi là tường vi tỉnh bơ. Tội nghiệp em tường vi của cô hết biết !
Thiệt sự đây là hai loại hoa hoàn toàn khác, khác tộc, khác chi, khác tùm lum căn cơ xứ sở. nên hình thể hoàn toàn khác. Tử vi thuộc họ bằng lăng, còn tường vi họ hồng.
Hoa tử vi hạp thổ ngơi đông bắc đại lục châu mỹ. Suốt theo bờ đại tây dương, dọc đường đi từ New-york xuống tới Florida, tử vi chỗ nào cũng rậm đám - trong khi ấy, khúc tây bắc bên kia, dọc bờ thái bình dương, trúc đào mọc rất xôm tụ -
Tui tò mò vô ngó nét, tường vi lộn sang tử vi, mà tầm xuân cũng là tường vi luôn cho tiện việc sổ sách.
Chuyện râu tử (vi) cằm tường (vi) đã đành, và tầm xuân cùng tường vi thì ở lộn nhà nhau luôn.
Dzậy mới ly kỳ rồi sanh dạ hoài nghi !
Biểu tầm xuân và tường vi cùng họ hồng thì đúng.
Nhưng biểu tầm xuân
Rosa canina hoa đơn (5 cánh) và hoa lẻ, còn tường vi
Rosa polyantha hoa kép (hoa đa) hoa chùm... dám sai !
Có chỗ trong nét, thấy
Rosa polyantha lại là hoa đơn chớ hổng kép gì ráo. Nguyên 1 chùm mà bông nào cũng chỉ 5 cánh thôi.
Rồi lục lọi đọc nữa mới tìm ra lý do đơn và kép của chùm tường vi nọ.
Té ra... thoạt kỳ thủy,
R. multiflora chỉ chung các loại hồng dại, hoa đơn (đĩa hoa 5 cánh) mọc chi chít đầu cành, hình thể y chang tầm xuân nhưng bông chùm.
Hồi con đường tơ lụa khởi sắc và sầm uất, người ta kiếm ra 1 loại hồng dại gốc gác á châu (trung hoa, nhựt bổn), có tên là chinese rose hay
Rosa chinensis.
Thế là... teng teng teng tèng... bông multiflora nọ bèn được hybrid với bông chinensis kia để tạo thành giống mới : Rosa polyantha, vượt trội hương sắc cả cha lẫn mẹ. Như vậy thì Polyantha gốc gác từ multiflora mà ra.
Biết vậy nên. rồi.. cùng hoa mà khác tên, hay cùng tên mà khác dạng là thế - nhưng tường tử phải phân minh heng -
Chừ thì... hội hoa hồng quê-điên đang chờ đơn xin gia nhập của tui đặng giao liền cái ghế hội trưởng.
Cái chi trưởng cũng tốn công sức thời gian, mà tiền thì hổng có. Vậy tội chi hở giời !
Năm mới chúc làng xã hạnh phước an khương.
*
