*
Part 17.
(t.t)
1-
Cuối hè, đầu thu thì nhà vườn bày bán các loại củ hoa để ta mua về vùi trong vườn.
Như đã nói, mua củ hoa phải chọn loại thích hạp thổ ngơi và để ý thời điểm ra hoa xuân.
Củ hoa ngủ yên trong đất, tới xuân thì thức giấc.
Loại ngủ lâu, mùa hoa trễ (cuối xuân), chịu lạnh.
Loạ ngủ ít, mùa hoa sớm (cuối đông, đầu xuân), chịu lạnh kém
Loại không ngủ, mùa hoa giữa đông, chỉ chịu nóng. Đây là loại được ưa chuộng vì dễ ép, trồng để trang trí nhà cửa dịp giáng sanh tết dương lịch.
Củ hoa mua về nên giữ ở nơi khô thoáng để củ đừng nẩy chồi mầm, vì nẩy rồi là bắt buộc phải hạ thổ, ngay cả khi thời điểm chưa thích hạp. Nóc tủ lạnh là chỗ tốt nhứt.
2-
Thuỷ tiên trồng vào thu. Sau hè, khi thời tiết đã mát lại, đám củ được mang vùi sâu trong đất ngoài vườn, rồi tưới đều để chúng ra rễ trước khi đông tới, có rễ rồi thì củ hoa ngủ mới ngon - mọc chồi mầm tốt, bào đảm hoa sẽ trổ khi nắng xuân về -
Trong đất, thường giấc đông miên của củ hoa là 4-6 tháng.
Xuân đến, khi chồi mầm lú ra khỏi đất thì cây bắt đầu lớn rất lẹ, và sẽ có hoa từ 5-8 tuần sau.
Mùa hoa thường kéo dài vài tuần.
Thuỷ tiên là thảo mộc lưỡng tánh, nghĩa là có nhụy đực lẫn nhuỵ cái. Nên rồi để giữ cho củ hoa đừng kiệt sức vì phải sanh sàn, sau mùa hoa, ta cắt bỏ liền stem hoa, giữ lại lá tươi, và tiếp tục tưới đều để củ hoa thu nạp năng lượng vào mày bẹ cho mùa hoa lần tới. Khi lá tàn rồi thường củ hoa được đào lên giữ nơi khô ráo, chờ tới thu lại vùi xuống - còn không cứ để yên trong vườn cũng đặng -
Thủy tiên trồng chậu thì di chuyển dễ dàng (từ tối ra sáng, lạnh ra nóng) cho mục đích ép để hoa ra đúng dịp.
Trồng thuỷ tiên trong chậu khác với ngoài vườn, củ hoa chỉ được vùi một phần trong đất (thường là phần ba hay phân nửa chiều cao củ) Và y chang thuỷ tiên ngoài vườn, thuỷ tiên chậu cũng cần ngủ. Chậu đất ấy được tưới nước cho đủ độ ẩm và giữ trong "lãnh cung" tối lạnh để nàng yên giấc.
Giấc đông miên ngắn dài tuỳ loại, nhưng nếu giữ đám củ trong chậu ngủ đủ 3 tháng thì khi mang ra nơi sáng và nóng, bảo đảm hoa sẽ ra.
Thuỷ tiên ra hoa trước kỳ là thuỷ tiên ép được (nghĩa là chồi mầm tăng trưởng nhanh trong giấc ngủ)
Thuỷ tiên sau khi ép sẽ cho hoa trong 4-6 tuần sau đó. Làm sớm nghỉ sớm, thuỷ tiên ép thường có mùa hoa ngắn hơn thuỷ tiên không ép - nghĩa là cứ để củ hoa tăng trưởng tự nhiên -
3.
Củ thuỷ tiên khi đã có chồi mầm (lá và hoa) thì... bất kỳ trong division nào cũng gọt được tất, nếu thích - và có sức mà gọt.
Gọt thuỷ tiên là chơi hoa, giải phẩu thẩm mỹ cho cây hoa để rồi ngâm nó vào nước sau đó mà ngắm nghía thưởng lãm dáng hoa.
Thuỷ tiên ép để gọt phải ngủ trong đất y chang như cách thức trồng chậu không khác - dà ngủ trong đất chớ hổng trong nước ha, vào lãnh cung mà còn bị nhúng đít vào nước nữa thì củ hoa sẽ tiêu dên, ủng lẹ -
Khi mang ra nơi nóng và sáng thì mới gọt, gọt xong đặt vào ly bát bình chứa và châm nước cho ngập rễ rồi ta thong thả thưởng thức người ngọc.
Việc chọn củ hoa để gọt tuỳ thuộc khiếu thẩm mỹ của người chơi hoa.
Thuỷ tiên có hoa thô, màu kém, cành lớn, stem ít hoa (1 bông) hay quá nhiều hoa (cả chùm 15-20 bông), hương nồng hắc, lá nhỏ và mỏng, thường không được "gọt giới" chọn mặt gởi vàng.
4.
Trong đại nhóm 8, có rất nhiều tiểu nhóm dể ép và do đó gọt được (tazetta, aureus, lacticolor, papyraceus...)
Thường chúng ngủ ít - như Grand soleil d"or trong N.aureus kìa, chỉ cần ngủ trong đất 4 tuần, rồi mang gọt ngâm nước, 4 tuần sau là sẽ nở hoa -
Nhưng đậc biệt nhứt là hai tiểu nhóm lacticolor và papyraceus, có thể gọt và ngâm ngay vào nước được, vì cả hai không cần ngủ nghê gì dzáo !
Nhìn riêng hai tiểu nhóm papyraceus và lacticolor này thì...
Papyraceus cho hoa dầy đặc nặng cành, stem hoa tới 20 bông không ít, hương nồng (trừ loại hybrid của do thái) lá mỏng, hoa chỉ một sắc trắng trong, trong khi ấy lacticolor có đĩa trắng đục, chén vàng, stem hoa 3-5 bông, hương dìu dật...
Đem so thì đương nhiên papyraceus thua kém hẳn. Nên rồi thuỷ tiên giới trước sau chỉ chọn lacticolor để chơi - không thèm để mắt chi tới papyraceus cả. Bất công quá xá !
5-Chill và Pre-chill
Gọt sĩ nôn nóng chờ rước mỹ nhơn về đậng thoải mái vầy vò. Vậy mà xuân sang, ra tiệm chỉ thấy thủy tiên đã lên cây trong chậu, còn không thì ngó trong thúng củ, chỉ tuyền những củ hoa mẹ đơn chiếc (không có con cái bên mình – nghĩa là không phải giò nữa, hỏng giò hổng chừng).
Vậy là sao, mang dzìa có gọt được chăng ?
(bác NH, là bác đó nha. Lú cứ tưởng tượng cảnh bác ra đó, người nhìn củ, củ nhìn người mà tức cười, là tại vì… không dấu chi bác, Lú đã cũng y chang hổng khác…)
Thưa… sự tình nó như vầy : Nhà vườn là đám tâm lý đầy... vườn, chúng đâu có làm khó gọt sĩ dữ dzậy.
Nên rồi cuối đông đầu xuân, nhà vườn cho bày hàng một loại củ, kêu bằng pre-chilled hay pre-cooled. Đây là loại củ đã được “hóa phép” trong hãng trồng bằng những phương tiện canh nông khoa học tân tiến, chúng đã được ngủ và ngủ rất êm trong labo, giữa những điều kiện bảo quản sanh học tối đa, rồi mới mang bán ra để khách tha hồ chọn, hoậc mua chậu đã trồng sẵn – như em Monal của bác hay em Pink Charm của bà chủ - hoậc mua củ hoa mang về tự trồng.
(và huhu… báo tin vui với bác… loại củ này đã sẵn sàng để gọt rồi ngâm nước heng. Nhưng… ôi thôi, còn mong chi nữa… chừ đã lỡ làng rồi)
6-
Chuyện củ pre-chilled này đã làm đám tàu phù bớt kiêu cằng lớn lối, rằng chỉ thuỷ tiên tàu mới là mỹ nhơn xứng đáng cho ta chọn mặt gởi… cà phê !
Giải thích thế này :
Tiểu chủng lacticolor có nhiều varieties, và mỗi variety lại còn nhiều hybrids.
Thế là rối tinh lên, tàu nói tàu hay, nhựt nói nhựt giỏi, thậm chí cả đại hàn và vài xứ trung đông củng vỗ ngực xưng danh, rằng ấy cái trong đám đĩa bạc chén vàng nớ, thuỷ tiên xứ tui là nhứt hạng, rằng… orientalis mang ý xuất xứ, chớ orientalis đâu mang nghĩa… made in china.
Dỡn mặt hoài, tám !
________________________________________________
2016/04/02.
Part 17 bis.
Lòng vòng quanh củ thuỷ tiên tàu.
Thuỷ tiên được coi là hoa ôn đới, vì hầu như chúng được trồng trọt tại các vùng ấm và lạnh của Á châu và Âu châu.
Ngay cả những loại thuỷ tiên chiụ nóng cũng chỉ mọc nơi cao, chỗ tiết đông không tới nỗi làm người lẩn hoa phải run rẩy.
Nhưng thuỷ tiên vốn dễ tánh, nên rồi… bất kể tha lôi đi đâu, trước sau chi nó cũng thích ứng gọn lẹ, cho tới nỗi ngày nay, ta thấy nó dọc theo bờ Địa Trung Hải đã đành, lại còn thấy cả nó tại bắc phi châu là nơi quanh năm suốt tháng nóng.bức.
Thuỷ tiên những nơi ấy đã quen với cái nóng, cho tới nỗi chừ đụng lạnh chút là chúng đã co ro và có thể đi tàu suốt !
Từ tánh ưa nóng này, ngưòi ta trồng chúng trong nhà làm kiểng, còn như trồng ngoài vườn thì phải đợi tới khi trời hoàn toàn đã ấm hằn (thay vì trồng ngoài vườn từ thu trước) - Chúng dễ tánh dễ nết, tới độ không cần ngủ mà vẫn luôn… tươi như hoa -
Lacticolor nằm trong đám này, và trong ấy có một tên tuổi sáng giá : thuỷ tiên tàu.
Cả hai danh xưng orientalis hay chinensis đều dùng để gọi thuỷ tiên tàu - chưa kể là có thêm những tên khác theo vùng như japonica hay suisen, trở thành tên varieties riêng). Tên đã đổi sau khi đã an cư lập nghiệp quá lâu ở vùng khác -
*
Thuỷ tiên tàu xuất phát nguyên thuỷ từ đất trung đông, theo chơn đám La-mã sang Á châu bằng con đường tơ lụa, tới Tàu được đật liền cho cái tên tàu là Liên-Chu.
Nàng Liên Chu sanh sống dài lâu nơi ấy và trở thành gái bản địa chánh gốc, để rồi được mang vào bộ sưu tập của Lineaus với danh xưng chinensis (orientalis là tên sau này)
Tới thể kỷ 19, tại lục địa mỹ châu, phong trào tìm vàng của vùng viễn tây đã thay đổi nhanh cách chuyển vận, và xe lửa chào đời. Đám trời con, tức con trời ấy, mới ồ ạt sang đất mới làm nhơn công xây dựng đường rầy hoả xa, và chúng mang mỹ nhơn Liên Chu theo cho bớt nỗi nhớ nhà. Tại mỹ, Liên chu biến thành Chinese sacred Lily, và giữ tên tục ấy miết tới nay.
Cùng với Liên Chu, tàu đã xuất cảng sang mỹ cả phong tục cách sống của tàu, trong đó cách chơi thuỷ tiên tàu ngày tết, vì thuỷ tiên tàu tượng trưng may mắn hanh thông. Thế là phong trào gọt bắt đầu có chỗ đứng tại mỹ. Các xứ á châu VN Đại hàn Nhựt bổn do ảnh hưởng văn hóa tàu nên, đã từ lâu cũng xúm lợi chơi thuỷ tiên với tàu cho có bạn .
Phong trào gọt thuỷ tiên ngày tết tăng cao khiến củ thuỷ tiên tàu ngày càng tăng giá bán và khó tìm đúng dịp. Nhứt là từ khi Trung hoa lục địa chuyển mình theo tư bản (đỏ), giới trung lưu rủng rỉnh thêm, phú quí sanh lễ nghĩa, got thuỷ tiên chơi tết là biểu tượng thay đổi giai cấp. Phong trào chơi thuỷ tiên lên caom tới độ gần tết khó có thể tìm ra củ thuỷ tiên tàu.
Thị trường chợ đen tăng vọt lúc này, tha hồ cho đám con buôn lũng đoạn.
Hàng hiếm thì mắc và qúi, thế là có hàng giả mạo liền - vì giả mạo xưa rày vốn là nghề riêng của đám trời con ấy.
*
Thuỷ tiên mà cũng giả nữa hở ? Rồi giả làm sao ?
Thưa hàng giả là hàng hổng thiệt.nhưng được dán nhãn thiệt, để hoặc bán với giá cao, hoặc mụ mị người mua vì cái giá quá hời.
Bất kỳ loại thuỷ tiên đĩa trắng chén vàng nào, nếu có dung mạo hương phấn tương đương là a lê hấp, được khoác áo Chinese sacred ráo nạo.
Đây là những “cái goị là orientalis” nhưng thiệt sự nằm trong tiểu chủng tazetta.
Tuy khác tiểu chủng nhưng chúng vẫn còn chung division 8, thành nếu xê xích chắc hổng bao nhiêu.
Thậm chí những thuỷ tiên trong các division khác, nếu hương sắc đừng khác biệt tới lộ liễu, cũng sẽ gọn lẹ thành Chinese sacred luôn cho tiện.
Thuỷ tiên thiệt mua về gọt ra (... hoa), thuỷ tiên giả cũng gọt ra, vậy là làm sao ?
Thưa đây là những củ pre-chilled, pre-cooled chớ sao nữa.
Rồi làm sao để có nguyên giò đùm đề mẹ lẫn con hở ?
Thưa theo đúng cách thức thu hoạch của tàu, nghĩa là bán cả mẹ lẫn con - thay vì tách con ra giữ lợi, chỉ bán mẹ như thuỷ tiên tây - Giò “thuỷ tiên tàu” đào lên (sau khi đã cho ngủ) giữ cả đất lại, xong bỏ rọ mang ra chợ chào hàng. Người mua vui mà người bán cũng vui.
*
Khi hiểu chuyện thuỷ tiên tới nơi tới chốn rồi, thì… mà... là... tóm tắt như sau :
- Gọt thuỷ tiên không nhứt thiết phải là thuỷ tiên tàu (do mắc quá), bất cứ thuỷ tiên nào có đủ chồi mầm đều có thể gọt được, nếu thích.
- Hương sắc tuỳ gu, không nhứt thiết phải trắng vàng, thích hương nào sắc nào, cứ tha hồ chọn nấy
- Cần nhìn kỹ etiquette để biết có ép được hay không, và nếu ép được thì cần phải ngủ bao lâu. Biết vậy để tính toán sao cho đúng thời điểm trổ hoa nhắm tới.
- Ép là là để
ngủ trong chậu đất trước khi mang gọt rồi ngâm nước.
- Khi gọt, ta tỉa xén lá đã đành, thấy có người còn tỉa xén luôn cả stem (cho stem hoa cong lại, đây hẳn không phải là stem chọn làm trục hoa ha).
- Để gọt, tránh chọn giống thuỷ tiên kép (nghĩa là nhiều cánh trong cùng đĩa hoa hoậc chén hoa).
Lý do : loại thuỷ tiên này thường thô, cho hoa lớn và nặng, rất dể làm gục stem hoa (nếu như còn hoa chùm nữa thì gãy stem là cái cẳng) phải xài que tre chống lên, mất thẩm mỹ lắm lận -
- Củ pre-chilled bao giờ cũng đắt hơn củ tự nhiên.
Nên dzồi… kinh nghiệm sách vở của dân chuyên nghiệp dạy rằng : Mua nhiều loại thuỷ tiên khác nhau, xong về trồng riêng trong từng chậu và đánh dấu ngày trồng xuống, cùng ngày định mang lên (hay giả sử phải mang lên). Xong ôm chúng cho đi ngủ, lâu lâu dòm chừng độ ẩm và chồi mầm để mang ra cho đúng lúc. Nên làm một cái file riêng cho từng loại củ thuỷ tiên, ghi hết xuống những chi tiết thu lượm được và giữ lợi để còn điều chỉnh sửa đổi cách thức ở mùa sau.
*
Ngoài hai loại papyraceus và orientalis đã nói miết, sau đây Lú dán cái list thuỷ tiên không cần ngủ – nghĩa là gọt liền được – Đám ni nằm trong tiểu chủng tazetta, zone 8-9.
Lú đọc vậy biết vậy, sai trúng hổng tường, bị vì có chỗ lại biểu "ép được vì chỉ cần cho ngủ chút nẹo" - chút nẹo là bao nẹo thì hổng thấy nói (grand solei d”or là ý trung nhơn thành Lú biết rõ 4 tuần) -
Nhưng... đọc trong website kia lại nghe dân chuyên nghiệp thứ thiệt dạy rằng : Chỉ papyraceus là trồng liền, tất cả các tazetta khác (bao gồm chinese sacred lily) nên chill 2-3 tuần. Không rõ chill ở đây là đưa vào "lãnh cung" mà không cần ủ đít trong đất ẩm, hay là cả hai ?
- Avanlanche
- Cragforf
- Grand Primo
- Minor Monarque
- Silver Chimes
- Scarlet Gem.
- Constantinople (hoa kép)
- Grand soleil d”or
- Minnow
- Tête à tête
Riêng củ thuỷ tiên tàu lại còn cả đống tên khác, kể ra cho biết (để còn đọc catalogue) :
- Tên thường : Chinese grand emperor, grand emperor, grand emperor of China, China lily, Good luck lily, Joss lily, New year lily, water fairy flower, water nymph flower. Crenulatus...
- Tên riêng : Basselman Major, Bazelman Major, Muzart Orientalis, Tazetta Trewianus, Bossleman"s narcissus...
*
Lý thuyết lẫn giả thuyết chấm dứt ở đây. Chừ thì chờ thực hành kiểm chứng
Nghề chơi ấy mà, công phu lắm lận.
Ai thấy đúng sai chi làm ơn lên tiếng để Lú con.. đặt giả thuyết lợi !
Happy gọt cả hội làng nam.
Chào riêng anh tư chủ tịch và nhị vị hội đồng giám khảo.
Dòm Silver Chimes nè -Wow... Quá đẹp nha !
*